غزال زیاری: وقتی به آسمان نگاه می‌کنید چه می‌بینید؟ یک لکه ابر؟ یک توده ابر و شاید هم یک توده بزرگ شبیه فیل. گاهی وقت‌ها می‌توان با به کار بردن کمی خلاقیت، ابرها را به شکل‌های مختلفی توصیف کرد؛ ولی دانشمندان یک سیستم طبقه‌بندی رسمی برای ابرها دارند که می‌تواند برای افرادی که به‌صورت روزمره به ابرها توجه می‌کنند مفید باشد. ما یک راهنمای میدانی مختصر و مفید برای انواع ابرها تهیه کرده‌ایم تا وقتی بیرون از خانه هستید و چشمتان به آسمان افتاد، بتوانید با اتکا به این اطلاعات، با چشم دیگری به ابرها نگاه کنید
انواع ابرها و نام‌های آنها
ابرها متشکل از میلیون‌ها قطره آب یا کریستال‌های بسیار کوچک یخ هستند که در اتمسفر زمین غوطه‌ورند. آنها سرنخ‌های عظیمی درباره آب و هوا به ما می‌دهند؛ مثلا اینکه چه زمانی باران و برف می‌بارد و از چرخه‌های فیزیکی و شیمیایی جالبی که در هوا می‌چرخند، خبر می‌دهند.
وانسا مکیل، دانشمند جو در دانشگاه کالیفرنیا در این باره می‌گوید:« ابرها ویژگی شگفت‌انگیزی از کره زمین هستند که تماشا کردن و مطالعه آنها به شدت سرگرم‌کننده است.»
ابرها از تغییر ویژگی‌های فراوانی در جو زمین شکل می‌گیرند که از جمله آنها می‌توان به دما، رطوبت، باد و غیره اشاره کرد.
ابرها هم دقیقا مثل گونه‌های جانوری، دسته‌بندی‌های متفاوتی دارند و دانشمندان آب و هوا سیستمی برای نام‌گذاری آنها با در نظر گرفتن جنس‌شان طراحی کرده‌اند که این سیستم شامل زیرشاخه گونه‌ها نیز می‌شود. این نام‌گذاری براساس شکل، ظاهر و ارتفاع ابرها در جو انجام می‌شود. هر گونه ابر را می‌توان در یکی از ۴ دسته اصلی قرار داد که برای اولین بار در سال ۱۸۰۳ تعریف شده: فرم سیرو (Cirro)، فرم کومولو (Cumulo)، فرم استراتو (Strato) و فرم نیمبو (nimbo).
ابرهای مدل سیرو، دسته‌ای از ابرهای نازک هستند. ابرهای مدل کومولو، بزرگ و نرم هستند. ابرهای استراتو به‌صورت لایه‌های پهن و مسطح هستند و ابرهای نیمبو ، همان ابرهای بارانی خاکستری هستند.
تنوع حیرت‌آور ابرها ممکن است برای یک ناظر مبتدی، بسیار زیاد به نظر برسد ولی مکیل توصیه‌ای برای افراد مبتدی دارد:« یک راه فوق‌العاده برای تشخیص نوع ابری که در آسمان می‌بینید این است که تشخیص دهید که آیا این ابر در ارتفاع پائین، متوسط و یا بالای اتمسفر واقع شده است.»
ابرهای مرتفع
مرتفع‌ترین ابرها، حیرت‌آورترین نوع ابرها هستند: ابرهای سیروس، ابرهای سیروکومولوس (پرساکومه‌ای) و سیروستراتوس (پرساپوشنی). آنها معمولا در ارتفاع شش هزار متری از سطح زمین تشکیل می‌شوند و معمولا نشانه‌ای از تغییرات آتی در باد و آب و هوا هستند. در برخی از مناطق استوایی، این ابرها ممکن از طوفان‌های پیش‌رو خبر دهند. عموما هوا در ارتفاعات بالای جو سردتر می‌شود؛ پس ابرهای سیروس و دوستانش متشکل از کریستال‌های یخی هستند که توسط باد کشیده شده و پخش می‌شوند و از همین رو ظاهری باریک، نازک و رشته‌ای دارند.
ابرهای سیروس، نازک‌ترین نوع ابرها هستند؛ ابرهای سیروکومولوس، بیشتر شبیه یک ورقه نازک و مواجند. ابرهای سیروستراتوس، یک پوشش شفاف و همگن‌تری هستند. اگر می‌بینید که یک هاله ابر درخشان در اطراف خورشید شکل گرفته، احتمالا این ابر از نوع سیروستراتوس است. وقتی ابرهای سیروس مثل برآمدگی روی هم قرار می‌گیرند، بیشتر شبیه یک قفسه از دنده‌ها می‌شوند و این گونه از ابرها، مهره‌داران نامیده می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
ابرهای مورد علاقه مکیل، بیشتر شبیه ابرهای سیروس هستند ولی در واقع چیزی کاملا متفاوتند. ابرهای ناکرئوس (استراتوسفری قطبی)، که تحت‌عنوان مادر مروارید یا ابرهای استراتوسفر قطبی یخی نیز شناخته می‌شوند و مشتکل از تکه‌های خیلی سرد یخ هستند. وقتی خورشید غروب می‌کند، آنها نور را جذب کرده و رنگ‌های درخشانی رامنعکس می‌کنند. طبق گفته مکیل:« این رنگ‌ها تنها در هنگام طلوع و غروب دیده می‌شوند و به خاطر تعامل بین نور خورشید و کریستال‌های یخ ابر که کوچک‌تر از کریستال‌های یخ در ابرهای استاندارد یخی است، ایجاد می‌شوند. این ابرها بسیار نادرند؛ چرا که تنها در ارتفاعات جوی و عرض‌های جغرافیایی بالا رخ می‌دهند و بهترین مکان برای دیدن این ابرها، در نزدیک دو قطب کره زمین است.»
ابرهایی در ارتفاع متوسط
در ارتفاع متوسط اتمسفر، بیشتر ابرهای توده‌ای را می‌بینیم؛ ابرهایی مثل آلتوستراتوس ( فَرازپوشَنی) و آلتوکومولوس (فرازکومه‌ای). این ابرها معمولا در ارتفاع بین ۲۰۰۰ تا ۶۰۰۰ متری بالاتر از سطح زمین تشکیل شده و داستان‌های متفاوتی را درباره شرایط آب و هوایی روایت می‌کنند. ابر آلتوکومولوس معمولا حاکی از آن است که روز دلنشینی پیش روست؛ ولی ابر آلتوستراتوس، از یک دوره طولانی باران یا برف حکایت دارد.
ابرهای آلتوستراتوس به شکل صفحاتی مسطح و بزرگی هستند که آنقدر ضخیم نیستند که به طور کامل بتوانند جلوی خورشید را بپوشانند. از سوی دیگر ابرهای آلتوکومولوس، شبیه انبوهی از گلوله‌های پنبه‌ای هستند که در آسمان پخش شده‌اند. احتمالا قبلا چندین گونه مختلف از این دو دسته ابر، به‌ویژه ابر Cavum (پنجره ابر) را دیده‌اید. این گونه ابر، یک صفحه پیوسته از ابر است که یک تکه بزرگ در میان آن خالی است. استراتیفورمیس یکی دیگر از گونه‌های رایج ابرهای آلتوکومولوس است که در آن ابرهایی در ارتفاع بالا شبیه یک ورقه تکه تکه و برآمده ظاهر می‌شوند. اگر لایه‌های مختلفی از ابر را در آسمان می‌بینید که خورشید را کاملا پوشانده‌اند، ممکن است گونه‌ای از ابر به نام Opacus باشند.
ابرهای کم ارتفاع
بسیاری از ابرها در فاصله نزدیکی به سطح زمین تشکیل می‌شوند (در ارتفاع ۲۰۰۰ متر بالاتر از سطح زمین) و تا ارتفاعات بالاتر اتمسفر کشیده می‌شوند. این ابرها نیمبواستراتوس (باراپوشنی)، استراتوس (پوشَنی)، استراتوکومولوس (پوشَن‌کومه‌ای)، کومولوس (کومه‌ای) و کومولونیمبوس نام دارند و از قطرات آب موجود در هوای گرم اطراف تشکیل شده‌اند و ظاهری کرکی دارند.
ابرهای نیمبواستراتوس، همان ابرهای تیره خاکستری هستند که از بارش باران حکایت دارند.
ابرهای استراتوس، روزهای غم انگیزی را ایجاد می‌کنند که در آن آسمان با ورقه‌ای به رنگ سفید تیره پوشانده می‌شود. ابرهای استراتوکومولوس، شبیه ابرهای آلتوکومولوس هستند ولی سایه تیره‌تری دارند و مانند همتایانشان در ارتفاعات بالاتر، به رنگ روشن سفید به چشم نمی‌آیند.
ابرهای کومولوس و کومولونیمبوس، غول‌های این دسته‌اند. ابرهای کومولوس، ابرهای سفید بزرگی هستند که تا بالای آسمان می‌رسند و شبیه توپ‌های پنبه‌ای هستند و ابرهای کومولونیمبوس، با ابهت هستند و شاید خبر از اتفاق‌های بدی بدهند. سطح بالایی آنها صاف است و از طوفان‌های بارانی حکایت می‌کنند.
ابرهای کم ارتفاع، دارای برخی از جالب‌ترین و عجیب ترین گونه‌ها و ویژگی‌ها هستند. اینجا، همان جایی است که لوله‌ها یا گردآب‌هایی از ابرها به نام توبا (ابرهای قیفی) ظاهر می‌شوند. آنها ممکن است در برخی لحظات ویژگی‌ای را شبیه به مجموعه‌ای از امواج در حال برخورد، که فلوکتوس نام دارد نشان دهند. البته فلوکتوس یک پیامد معمولی از فیزیک حرکت سیالات است. ابرهای استراتوکومولوس هم ممکن است در ظاهر شبیه به یک گاو به نظر برسند: آنها در قسمت زیرین خود، نوک‌های کوچکی دارند که شبیه پستان گاو است. ابرهای کومولوس ممکن است یک کلاه به سر بگذارند که یک ابر کمکی به نام pileusاست که در بالای یکی از این ابرهای بزرگ پدیدار می‌شود.
به دنبال چه ابرهایی باشیم؟
تابستان امسال، شما می‌توانید انتظار انواع مختلفی از ابرها را در آسمان داشته باشید؛ حتی برخی گونه‌های عجیب و غریب مثل Pileus که با طوفان‌های تابستانی ظاهر می‌شوند.
مکیل در این باره می‌گوید:« در طول تابستان معمولا آسمان صاف است، دقیقا برخلاف فصل زمستان؛ ولی در طول تابستان هم به خاطر همرفت زیادی که در پی دمای بالای سطح انجام می‌شود، می‌توان در انتظار دیدن ابرهای کومولوس هم بود؛ همان ابرهای کرکی و به رنگ سفید درخشان.»
ابرها هم به اندازه دسته‌بندی‌هایشان پیچیده هستند و نه فقط با تغییر فصل، بلکه با تغییر آب و هوا نیز تغییر می‌کنند. زمانی که کره زمین گرم می‌شود، گونه‌های ابری که در آسمان می‌بینیم نیز تغییر خواهند کرد. مکیل در این باره گفته:« با وجودی که ابرها همه جا هستند، هنوز چیزهای زیادی درمورد ابرها وجود دارد که ما نمی‌دانیم.»
منبع: popsci
۵۸۵۸
