مسوولان وزارت بهداشت هر سال آمار ۲۰ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا را تکرار می‌کنند. ۲۰ هزار نفر یک عدد نیست. اسم دارند. علی، محمد، کیوان، زهرا، مریم، آیدا…. هر کدام خانواده دارند. پدر است، مادر است، همسر است، دختر و پسری است که هر کدام عزیز و دلبند کسی است. با کدام زبان باید در مورد آلودگی هوا صحبت کرد که تغییری اساسی در سیاست‌های زیست محیطی دیده شود. این همه خودروی فرسوده و آلوده، اتوبوس‌های و مینی بوس‌های از رده خارج در خیابان‌های شهر چه می‌کنند. این سوال مطرح است که نمایندگان مردم در مجلس در وظیفه نظارتی خود دراین زمینه چه اقداماتی کرده اند؟ و چرا آلودگی هوا در خلال سال‌های گذشته تاکنون همچنان یک چالش مهم آلودگی در کشور است؟
وزارت بهداشت هر سال اعلام می‌کند: ۵۴ درصد مرگهای زودرس به دلیل بیماری«ایسکمیک قلبی» و سکته مغزی است که آلودگی هوا نقش مهمی در آن دارد. هفت درصد از مرگ و میر زودرس ناشی از سرطان ریه و ۱۹ درصد مرگ و میرهای زودرس ناشی از بیماری مزمن انسداد ریوی مربوط به آلودگی هوا در فضای آزاد است.
PM۲.۵ مهمترین آلاینده هوا در ایران
در میان ۵ آلاینده اصلی هوای کلانشهرها در ایران شامل مونوکسید کربن، دی اکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون و ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون، سالهاست که ذرات ریز معلق کوچکتر از ۲.۵ مهمترین آلاینده هواست. آلودگی که به علت ریز بودن تا اعماق ریه نفوذ می‌کند و اثرات کوتاه مدت و بلند مدت این ماده سمی ناشی از سوخت‌های فسیلی و حاوی فلزات سنگین انواع بیماری‌های ریوی، قلبی و سرطان است. مواد مرگ آور موجود در هوا در ۲۰ سال گذشته حداقل ۳۰ درصد بیشتر شده‌اند و به گفته «عباس شاهسونی» رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت میزان مرگ آن ۶ برابر مالاریا و ۴ برابر ایدز است.
شاهسونی می‌گوید: وارونگی هوا که در کلانشهرها به خصوص تهران حاکم است. امروز (چهارشنبه) نیز ادامه دارد. میزان غلظت آلاینده‌های هوا در روزهای اخیر مدام رو به بیشتر شدن بوده است. به طوری که در روزهای گذشته با وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس مواجه بودیم. کمیته اضطرار آلودگی هوا فقط توانسته است مدارس را تعطیل کند تا کودکانی کمتر دچار آسیب شوند. البته تعطیلی مدارس نقش چندانی در کاهش آلودگی هوا و غلظت آلایندگی‌ها ندارد زیرا دانش آموزان نقشی در ایجاد آلودگی ندارند، فقط به این دلیل مدارس تعطیل می‌شود که دانش آموزان به خصوص دانش آموزان ابتدایی که هنوز ریه‌های آنها کامل شکل نگرفته است کمتر با آلودگی مواجه شوند.
وی می‌افزاید: اگر کمیته اضطرار آلودگی هوا بخواهد با هدف کاهش آلاینده‌های هوا تصمیم بگیرد باید همه ادارات و مشاغل تعطیل شوند. تصمیمی که طبق قانون به میزان شدت آلودگی هوا و با نظر معاون اول رئیس جمهوری امکان‌پذیر است. در مجموع وضعیت آلودگی هوا در روزهای اخیر بدتر شده است و با توجه به ادامه وارونگی هوا پیش بینی می‌شود، میزان آلودگی هوا امروز از شاخص ۱۵۰ عبور کند و در وضعیت ناسالم برای همه مردم قرار گیرد.
شاهسونی ادامه می دهد: مهمترین آلودگی هوا در تهران و شهرهای بزرگ ایران ذرات PM۲.۵ است که عامل مهم تنگی نفس و بیماری‌های قلبی و سکته مغزی در سالمندان است. در زمان افزایش این آلودگی شاهد افزایش مراجعات مردم به بیمارستانها و اورژانس‌ها هستیم و در اورژانس‌ها به علت افزایش بیماری‌های قلبی و ریوی شاهد افزایش مصرف داروهای تنفسی هستیم و تبعات حاد و کوتاه مدت زیادی را در کودکان و سالمندان شاهد هستیم.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت می‌گوید: وضعیت آلودگی هوا و در تهران و کلانشهرهای ایران امسال نسبت به سال گذشته به مراتب بدتر شده است. مهمترین علت افزایش آلودگی هوا نیز اجرا نشدن قانون هوای پاک و به خصوص تردد خودروهای فرسوده است. حدود ۴۵ درصد خودروهای موجود در کشور فرسوده و از رده خارج هستند. تا زمانی که دستگاههای اجرایی به وظایفشان در این قانون عمل نکنند و خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده از رده خارج نشوند. تعداد روزهای آلوده بیشتری خواهیم داشت.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت می گوید: تنها کاری که اکنون می‌توان انجام داد این است که در شرایط آلودگی هوا مردم در فضای باز ورزش نکنند. سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای کمتر از منزل خارج شوند. حتما هنگام تردد در فضای بیرون، از ماسک استفاده کنند و تا جای ممکن فعالیت فیزیکی را کمتر کنند.
خسارت ۸.۲ میلیاردی آلودگی هوا در ایران
شاهسونی می‌گوید: خسارت‌های آلودگی هوا در دنیا فقط به علت از کارافتادگی افراد از ۱۴۴ میلیارد دلار فراتر رفته و در ایران سالانه حدود ۸.۲ میلیارد دلار به کشور خسارت می‌زند که ۸۰۰ میلیون دلار آن در بخش بهداشت و درمان است. ۱۲.۶ درصد مرگهای زودرس در ایران به علت آلودگی هواست که بیشتر آن در ۲۷ کلانشهر مثل تهران رخ می‌دهد. جایی که سال گذشته فقط دو روز هوای پاک داشت.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت می‌افزاید: به طور کلی منابع متحرک ۶۰ درصد و منابع ثابت ۴۰ درصد در آلودگی هوا نقش دارند و موتورسیکلت‌ها مهمترین عامل آلودگی هوا در شهرها هستند.
«داریوش گل علیزاده» سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست نیز می‌گوید: از مجموع ۲۵ میلیون خودروی شماره‌گذاری شده در کشور، حدود ۷ میلیون فرسوده هستند. وضعیت موتورسیکلت‌ها نگران کننده‌تر است و حدود ۹۰ درصد آنها فرسوده و از رده خارج هستند.
به گفته او، مهمترین آلاینده هوا در شهرهای ایران ذرات PM۲.۵ است اما دی اکسید گوگرد هم به علت تردد خودروهای غیر استاندارد دیزلی مانند اتوبوس‌ها، مینی بوس‌ها بالاست.
گر چه به گفته مسوولان در تهران از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها استفاده نمی‌شود اما استفاده از این سوخت در برخی شهرها می‌تواند در افزایش دی اکسید گوگرد در برخی شهرها موثر باشد.
راهکار
گل علیزاده راه حل کاهش آلودگی هوا در ایران را استفاده از خودروهای با سوخت‌های پاک مثل خودروهای الکتریکی و هیدروژنی و استفاده از نیروگاههای با انرژی‌های تجدیدپذیر و غیرفسیلی می‌داند. در حالی که به گفته او اکنون فقط هزار مگاوات یعنی کمتر از یک درصد انرژی مصرفی کشور در این نوع نیروگاه‌ها تولید می‌شود و هنوز خودروها و بیشتر بنزین‌های مصرفی در کشور استاندارد یورو ۵ را ندارند و اغلب با استاندارد یورو ۴ تولید می‌شوند.
این کارشناس محیط زیست می‌گوید: اکنون نگران ناکس (اکسید نیتروژن) هم هستیم و اگر این آلودگی را مدیریت نکنیم در آینده با وضعیت بدتری مواجه می‌شویم. به همین دلیل تأکید داریم تا ماده ۱۷ قانون هوای پاک یعنی معاینه فنی موتورخانه‌های خانگی حتما اجرا شود.
قانون هوای پاک مهمترین قانون مصوب مجلس است که برنامه‌هایی را برای کاهش آلودگی هوا به دولت و دستگاههای مسول تکلیف کرده است. قانونی ۳۴ ماده‌ای مصوب سال ۹۶ که تاکنون فقط یک بند آن به طور کامل اجرا شده، آن هم تعطیلی یا ایجاد ممنوعیت و محدودیت در شرایط اضطرار آلودگی هواست.
در مجموع سازمان‌ها و دستگاههایی مانند وزارت صنعت، معدن، تجارت در بهبود وضعیت کارخانه‌ها و خودروسازان، وزارت نفت و تولیدکنندگان بنزین، گازوئیل و سوخت‌های فسیلی، شهرداری‌ها و متولیان نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، وزارت کشور در کاهش ریزگردها و نیز وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست مسول هستند که باید اقدامات خود در این زمینه را شفاف سازی کنند.
