چندروز پیش فیلمی از جلسه ای به دست ما رسید که در آن تورج فرهادی، شهردار منطقه ۱۹ خطاب به عده ای صحبت می کند؛ جلسه ای که دو هفته پس از هشدار، تعدادی از اعضای شورای شهر تهران درباره افزایش سرعت ساخت وساز های غیرقانونی در این منطقه هشدار دادند، برگزار شد، اما بخشی از سخنان او حاشیه‌ساز شد.
سخنانی درباره استفاده نیروهای شهرداری از لباس‌های یگان ویژه و ضدگلوله که موجب شد شائبه‌هایی درباره حضور نیرو های شهرداری در اعتراضات خیابانی ایجاد شود. شهردار منطقه ۱۹ در این جلسه گفته بود: «در مقابله با ساخت وساز های غیرمجاز مماشاتی وجود نخواهد داشت. نگاه ما برای تخریب ساخت وساز های غیرمجاز اجرای کار در یک مرحله بود؛ اما نتوانستیم کار را در یک شب اجرا کنیم.
ما در پنج گروه کاری تجهیزات و نیرو های شهرداری را تامین کردیم که کار یک شبه انجام شود؛ ولی تامین انتظامی انجام نشد و تاکنون در سه مرحله برخورد با ساخت وساز های غیرمجاز در سطح منطقه انجام شده است.» سخنان او، اما آنجا شبهه برانگیز شد که از استفاده نیرو های شهرداری از لباس های یگان ویژه حرف به میان آورد: «در شب هایی که این قبیل عملیات انجام می شد، حتی نیرو های روابط عمومی شهرداری منطقه و همه نیرو های شهرداری با لباس های یگان ویژه و ضدگلوله با ما همراه می شوند.
یک سری لباس های ضدگلوله، سپر و کلاه خود تهیه شده بود که ۶۰-۵۰ نفر با این لباس ها برای عملیات تخریب می رفتند و دقیقا مثل جنگ های قدیمی و قرون وسطی درگیری می شد؛ با چوب حمله می کنند، بچه ها مقاومت می کنند و چند نفر از همکاران ما مصدوم شدند.
در همین عملیات ها از اسلحه یکی از همکاران نیروی انتظامی که مشغول تذکر دادن به برخی افراد سودجو برای ترک صحنه و اجرای عملیات بود، ناگهان تیری خارج شد که موجب آسیب دیدن خود این همکار نیروی انتظامی ما شد. ظرف روز های گذشته افراد سودجو که تیم هایی را اجیر کرده اند، به ساختمان ناحیه ۳ منطقه تعرض کردند و با شکستن شیشه های ساختمان و پرتاب نارنجک دستی کوکتل مولوتف به این ساختمان آسیب رساندند.»
تورج فرهادی، شهردار منطقه ۱۹، اما حالا درباره واقعیت این ماجرا می گوید، کجا این حرف زده شده؟ داستان این نیست که بعضی رسانه ها بازتاب داده اند: «در یک نشست خبری، نحوه عملیات شهرداری منطقه ۱۹ را در مقابله با ساخت وساز های غیرمجاز توضیح می دادم و گفتم، مجبور شدیم برای نیرو های شهرداری لباس هایی مانند گاردویژه تهیه کنیم.»
چرا لباس هایی شبیه نیرو های گاردویژه برای نیرو های شهرداری تهیه شده است؟ تورج فرهادی در پاسخ به این سوال، از نیرو های انتظامی تشکر ویژه می کند و با گفتن خداقوت به آن ها می گوید، عده ای از سازندگان فرصت طلب، پولدار و زمین خوارند: «این فرصت طلبان آدم های خاص مثل اراذل و اوباش را استخدام می کنند تا دور زمین های شان بایستند و با چوب، سنگ و حتی آهن به نیرو های شهرداری مقابله با ساخت وساز های غیرقانونی، حمله می کنند.
تا کنون ۴۰-۳۰ نفر از ماموران شهرداری دچار آسیب های جدی شده اند. به همین دلیل برای آن ها لباس هایی (کلاه خود و سپر) تهیه کردیم تا صدمه جانی نیرو های شهرداری را کاهش دهیم. هر روز و بدون استثنا یکی از نیرو های شهرداری راهی بیمارستان می شود.»
او از این که حرف هایش تقطیع و منتشر شده، گلایه و تاکید می کند که داشتم توضیح می دادم چه اتفاقاتی در این تخریب ها، واحد عملیات شهرداری را تهدید می کند و ما برای حفظ سلامت آن ها تجهیزاتی تهیه کرده ایم: «چنین برداشتی از حرف های من اشتباه است. ما دنبال این هستیم که فرصت های منطقه را مدیریت کنیم تا برای ساکنانش ارزش افزوده ای به وجود آید.»
شهردار منطقه ۱۹ این را هم می گوید که این «فرصت طلبان» فکر کردند کار انقلاب و نظام تمام است: «آن ها با خودشان گفتند: «تا دیر نشده منافع خودمان را برداریم!» برای همین دور پارک که محل تفرج مردم بوده، دیوار کشیده اند. در هیچ دوره تاریخ چنین موضوع عجیبی ندیده و نخوانده ایم. شاید بشود دور زمین های کشاورزی دیوار کشید و با تغییر کاربری ساخت وسازی در آن انجام داد، اما واقعا دور از ذهن است که یک نفر دور پارک را دیوار بکشد!»
ساخت وساز های عجیب و غریب این منطقه به همین جا ختم نمی شود. جلوی چشم شهرداری ۶۰۰ ساختمان طی همین چند روز که همه سرگرم اعتراضات اخیر بودند، قد کشیده است. تورج فرهادی در این باره می گوید، در ناحیه ۳ منطقه ۱۹ تقریبا حدود ۱۰ سال اخیر به محدوده شهر اضافه شده است: «۷۰ درصد این ناحیه زمین های کشاورزی و اکثرا زمین های اوقافی بوده است.
کل ناحیه ۳ حدود ۷۶۰ هکتار است که حدود ۵۵۰ هکتار آن موقوفه مروی و بقیه آن موقوفه جراح تهرانی و مفرح و حدود ۸۰-۷۰ هکتار هم کوره پزخانه است. ۱۸۰ هکتار این محدوده پارک ایرانیان و مابقی فضای بازی است که طرح مشخصی هم ندارد تا مردم براساس آن طرح بسازند. موقوفه مروی که به «قمرالسلطنه» (از نوادگان فتحعلی شاه قاجار) به کشاورزان اهدا شده، یک مثال است.
وقتی این زمین ها به محدوده شهر اضافه شد، به فکر این افتادند که این زمین ها را تقسیم و بدون مجوز و تفکیکی واگذار کنند. دور زمین هایی که فروخته شده هم دیوارکشی نشده بود. در حال حاضر خریداران نمی توانند زمین های خود را بسازند، چون باید ماده ۱۰۱ تفکیک را مراعات کنند و طبق ضوابط مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری، با ورود این زمین ها از حریم به شهر باید ۷۰-۳۰ (جهت تامین سرانه ها ۷۰ درصد زمین به شهرداری واگذار می شود) آن رعایت شود.
باید ذخیره نوسازی و سهم موقوفه را هم بدهند. یعنی افرادی که زمین ها را خریده اند هیچ مدرکی دست شان نیست؛ بنابراین بیشترشان ترجیح می دهند این زمین ها را به صورت غیرقانونی ساخته و حقوق مکتسبه ای را به وجود آورند. از سوی دیگر افرادی هستند که زمین های بزرگ را خریداری کرده و امروز به هر طریقی مثل لابی، زور، رابطه و ضرب تلاش می کنند رانت بیشتری برای خود ایجاد کنند.»
باوجود اینکه شهردار منطقه ۱۹، استفاده از نیرو های شهرداری را برای برخورد با معترضان و پوشیدن لباس یگان ویژه را برای این ماموریت رد می کند، همچنان بین تعدادی از شهروندان و کاربران شبکه های اجتماعی دراین باره شک وجود دارد. با این حال، اما از شهردار تهران تا اعضای شورای شهر تهران، در گفتگو با هم میهن، رفتن نیرو های شهرداری به کمک نیرو های امنیتی را تایید نمی کنند.
یک سوال، اما سر جای خودش است؛ اینکه براساس قانون یا آیین نامه های داخلی، آیا شهرداری می تواند نیرو های خود را برای کاهش تنش و مقابله با اعتراضات گسترده در اختیار نهاد های امنیتی قرار دهد؟ و آیا شهرداری در بیش از ۵۰ روز اعتراضات سراسری، کمکی به نیرو های انتظامی کرده است؟
علیرضا زاکانی، شهردار تهران در این باره می گوید، وظایف شهرداری مشخص و معلوم است: «بیشترین زحمت را پاکبانان برای تمیز کردن شهر و خدمات شهری به ویژه آتش نشانی برای صدماتی که آشوبگران به شهر زده بودند، کشیدند. وظیفه ما معلوم است و وظایف مان را بدون هیاهو انجام دادیم. هیچ علاقه ای نداشتیم که پروپاگاندا کنیم. امیدواریم این کار انجام شده، مورد قبول خدا قرار گیرد.»
موضوع دیگر، فیلم هایی است که از روز های اول اعتراضات در تهران منتشر شده؛ فیلم هایی که در آن ها صف اتوبوس های شرکت واحد برای بستن میدان هایی مانند ولیعصر (عج) مشخص است. شهردار تهران در این باره هم می گوید شهرداری هیچ وقت اتوبوس ها را برای بستن میدان ها استفاده نکرده است: «ما دنبال این هستیم که راه ها را باز کنیم تا ترافیکی ایجاد نشود، آن وقت شما می گویید اتوبوس ها را گذاشتیم تا راه را ببندیم؟»
شهرداری تهران از لحاظ قانونی می تواند به نیرو های امنیتی کمک کند؟ محمد آقامیری، عضو شورای شهر تهران در پاسخ به این سوال می گوید: «نیروی انتظامی نیازی به کمک شهرداری ندارد.»
او در واکنش به این گفته که سوله های مترو برای استراحتگاه در اختیار نیرو های امنیتی قرار گرفته است هم می گوید: «بعید است چنین اتفاقی رخ داده باشد.»، اما اگر چنین اتفاقی رخ داده باشد، باید شورای شهر تهران از آن خبر داشته باشد و نیازی به مصوبه پارلمان شهری پایتخت دارد یا خیر؟ محمد آقامیری در این باره می گوید، ضرورتی ندارد شورای شهر در جریان این موضوع باشد: «تعامل بین خدماتی در سطح شهر تهران از گذشته وجود داشته و هنوز هم این تعامل وجود دارد. مدیریت شهری برای مقابله با ساخت وساز های غیرقانونی از نیرو های انتظامی کمک می گیرد.
در سیل، زلزله و دیگر حوادث طبیعی هم این تعامل وجود داشته است و این تعامل قانون مشخصی ندارد. اما مسئله این است که نیرو های امنیتی نیازی به کمک شهرداری و نیرو های آن ندارند.»
درباره اینکه قانون در شرایط بحرانی چه وظیفه ای به عهده شهرداری گذاشته و آیا اجازه داده که شهرداری نیرو یا تجهیزات خود را در شرایط خاص در اختیار نیرو های امنیتی قرار دهند هم احمد صادقی، رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران می گوید، در چارچوب حوزه خدمات شهری باید در نگهداشت شهر تعاملاتی وجود داشته باشد: «حوزه پسماند و خدمات شهری در دوره اغتشاشات باید بیشتر در سطح شهر باشند تا اتفاقاتی که در شهر رخ می دهد و مسبب کند شدن سرعت خدمات رسانی به شهروندان می شود را مرتفع کنند و خللی در خدمات رسانی پیش نیاید.»
او می گوید در مجموعه اغتشاشات، فرمانده میدانی کار را به دست می گیرد: «براساس مصوبات شورای عالی امنیت ملی تمام سازمان ها و نهاد ها باید به فرمان این فرمانده باشند. شهرداری هم زیرمجموعه این سازمان هاست و باید گوش به فرمان فرمانده میدان باشد.»
مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران هم درباره پوشیدن لباس های یگان ویژه توسط نیرو های شهرداری و وظایف قانونی شهرداری تهران در دوره ناآرامی می گوید، شهرداری تهران به دنبال خدمت رسانی و هر موضوعی که مانع آسایش شهروندان شود، تکلیف قانونی دارد: «وظیفه شهرداری تهران در همین ایامی که اغتشاشات بر تهران حاکم بود، این بود که به سرعت خرابی ها را به حالت عادی برگرداند و محل هایی را که به آتش کشیده شده، اطفا کند.
علائم ترافیکی – شهری و المان های شهری تخریب شده و شهرداری تهران موظف بود این علائم و المان ها را به حالت عادی برگرداند. این تکلیف شهرداری تهران در عرصه خدمات شهری است.»
او معتقد است، این نوع رفتار ها ماموریت شهرداری تهران را برای بازگرداندن شهر به حالت طبیعی افزایش می دهد: «شهرداری تهران ماموریت دیگری در برابر این نوع مسائل از خود ندارد.»
مهدی عباسی در پاسخ به این سوال که شهرداری می تواند اتوبوس های خود را در اختیار نیرو های امنیتی قرار دهد هم می گوید: «شهرداری یک دستگاه خدمت گزار است. ترافیک و روان سازی شهری جزئی از ماموریت های شهرداری است. اینکه چه کاری اشتباه است یا نه، بحث دیگری است.
اما شهرداری در ذات ماموریت اش موظف است هر تکلیفی را که به عنوان مطلوب و برای رفاه شهروند تعریف می شود، انجام دهد. در هر شرایطی و مسئله طبیعی یا غیرطبیعی، وظیفه شهرداری اقداماتی است برای برگرداندن شهر به حالت عادی خود. اینکه این اقدامات در چه شرایطی و با چه روش هایی انتخاب می شود، مفصل است. قطعا در شهر تهران شهرداری مکلف است وظایف شهری خود را انجام دهد.»
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران می گوید، در روز های ناآرامی در شهر، تجهیزات شهری تخریب و ترافیک می شود و شهرداری موظف است به سرعت معابر را باز کند: «البته اگر شهرداری بتواند به وظایف خود عمل کند.» او می گوید، اگر اسم این ناآرامی ها اعتراضات است، در اعتراضات و اگر اغتشاش است در اغتشاشات نیرو های شهرداری چاقو خوردند و صدمه دیده اند: «در این شرایط نیرو های شهرداری برای این که وظایف خود را انجام دهند دچار حادثه شدند.
علت آن ماموریت این است که شهر میلیونی است و ممکن است در این حادثه عده ای بخواهند در شهر رفتار خشونت آمیزی از خود بروز دهند، اما شهروندان تهرانی باید از خدمات اولیه برخوردار شوند. یکی از خدمات اولیه حمل و نقل و دیگری ایمنی شهر است. به همین دلیل شهرداری موظف است به سرعت فرآیند حمل و نقل را تسریع کند و ایمنی را در شهر پایدار کند تا ماموریت های خدماتی خود را انجام دهد.»
شهرداری ضابط قضائی نیست و در بسیاری از ماموریت های خود به کمک نیرو های انتظامی، امنیتی و حتی دستگاه قضائی مثل دادستانی نیاز پیدا می کند. نیرو های انتظامی هم در مقابله با ساخت وساز های غیرمجاز، اجرای قلع و قمع آرای کمیسیون ماده ۱۰۰ و بسیاری از موارد دیگر همراه شهرداری بوده تا این نهاد غیردولتی به وظایف خود عمل کنند.
شاید یکی از مواردی که یکی از نیرو های امنیتی تمام قد از شهرداری پشتیبانی کرد، آخرین روز های اردیبهشت ماه امسال بود که رانندگان شرکت اتوبوس واحد اعتراض کرده و دست از کار کشیدند. در آن روز ها تهران فلج شد و ترافیک به قدری زیاد بود که پایتخت را برای ساعاتی به پارکینگ تبدیل کرد. در آن روز ها تعدادی کارمند سپاه برای کنترل ترافیک به کمک شهرداری آمدند، اما به نظر می رسد درباره برعکس آن، یعنی کمک نیرو های شهرداری به نیرو های انتظامی و امنیتی در شرایط خاص، قانون تکلیفی در نظر نگرفته است.
ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در این باره می گوید، این شهرداری است که در مقابله با ساخت وساز های غیرمجاز از نیرو های نظامی و انتظامی کمک می گیرد: «جایی که شهرداری نیاز داشته باشد با حکم قضایی از نیروی انتظامی کمک می گیرد تا امنیت جانی نیرو های خود را برقرار کرده و ساخت وساز های غیرمجاز را تخریب کنند. ولی عکس این یقینا اتفاق نیفتاده است.»
او می گوید، کمک شهرداری به نیرو های نظامی و امنیتی نه در قانون شهرداری ها، نه در قانون نظامی کشور اصلا مطرح نشده است: «حضور در صف نیرو های نظامی و امنیتی حتما نیاز به آموزش های خاص و تحمل و مدارا دارد. اگر لازم باشد این نیرو ها می توانند از تجهیزاتی استفاده کنند که نیرو های شهرداری استفاده از آن را آموزش ندیده اند.»
ناصر امانی می گوید، پیش بینی نشده است که شهرداری به کمک نیرو های نظامی و امنیتی برود: «شهرداری فقط در مواقع خاص به خدمات رسانی کمک می کند. به عنوان مثال در سیل کن شهرداری تهران وظیفه ای نداشت، اما شهرداری تهران با دستور استانداری و وزارت کشور به کمک مردم آن منطقه رفته و گل و لای را از خانه ها و امامزاده تخلیه و راه ها را باز کرد. سازوکار هایی در قانون برای استفاده از تجهیزات و نیرو های شهرداری پیش بینی شده که در راستای خدمات رسانی با دستور برخی مقامات می توانند به این کار بپردازند.»
چند روز از اعتراضات سراسری می گذشت و دقیقا در همان روز هایی که برخی مسئولان در رسانه ها اعلام کردند که اعتراضات را جمع کرده اند یعنی روز پنج شنبه ۳۱ شهریورماه۱۴۰۱ علیرضا زاکانی، شهردار تهران با حضور در برنامه «صف اول» اعلام کرد: «متاسفانه ۴۳دستگاه اتوبوس، ۵۴ ایستگاه اتوبوس و ۲۳خودروی آتش نشانی توسط اغتشاشگران در اتفاقات اخیر آسیب دیده است.»
پس از این مصاحبه بسیاری بر این عقیده بودند که اتوبوس های شرکت واحدی که برای بستن میدان ولیعصر استفاده شده ازجمله این اتوبوس های آسیب دیده اند. ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در این باره می گوید ما هم در رسانه ها این خبر را خواندیم: «در همین حد که شهردار تهران و سخنگوی شورای شهر تهران اعلام کردند بیش از ۴۰ دستگاه اتوبوس و ایستگاه اتوبوس آسیب دیده، خبر داریم و اطلاعات دقیق تری در اختیار ما قرار نگرفت.»
در فضای مجازی خبر هایی از امنیتی تر شدن فضای شهرداری نسبت به دوره اصلاحات و حتی دوره شهرداری محمدباقر قالیباف منتشر شده است. ناصر امانی در واکنش به این خبر ها می گوید، نمی داند منظورشان از امنیتی تر شدن چیست: «قالیباف در دوران شهرداری خود برای پیشبرد پروژه های شهرداری از ظرفیت های قرارگاه خاتم استفاده می کرد. من نشانه ای از قوت گرفتن نیرو های امنیتی در شهرداری ندیدم.»/ هم‌میهن
