گروه ایرنا زندگی- بر اساس تحقیقات، ۴۰درصد مردم هر سال دچار اضطراب ناشی از پرواز می‌شوند که روان‌شناسان فقط اختلال ۲٫۵درصد از این تعداد را تشخیص می‌دهند. بسیاری از مردم تا حدی از پرواز می‌ترسند، اما فقط اندکی از آنها علائم فوبیا را دارند. ترس از پرواز به فوبیا تبدیل شده باشد یا نه، می‌تواند اثراتی جدی بر کیفیت زندگی بگذارد.
علائم فوبیای پرواز
افرادی که فوبیای پرواز دارند موقع فکرکردن به پرواز یا سفر با هواپیما، دچار اضطرابی مداوم و شدید می‌شوند. علائم آئروفوبیا مشابه علائم سایر فوبیاهاست. علائم فیزیکی ترس از پرواز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
لرز؛
احساس خفگی؛
اختلال تفکر؛
سرگردانی؛
برافروختگی؛
ناراحتی‌های گوارشی؛
افزایش ضربان قلب؛
تحریک‌پذیری؛
حالت تهوع؛
لرزش بدن؛
تنگی نفس؛
عرق‌کردن.
حتی گاهی ممکن است افراد دچار حمله پانیک شوند. حمله پانیک دوره‌ای کوتاه از ترس شدید است که می‌تواند علائمی مانند تپش قلب، احساس جداشدن از واقعیت و ترس از مردن داشته باشد.
برخی از افرادی که فوبیای پرواز دارند در فرودگاه راحت هستند، اما درست قبل از سوارشدن به هواپیما دچار علائم ترس می‌شوند. بعضی افراد هم مدت‌ها قبل از زمان پرواز دچار ترس از پرواز می‌شوند که این حالت اضطراب پیش‌بینی (Anticipatory anxiety) نامیده می‌شود و بسیار رایج است.
ترس از پرواز چطور ایجاد می‌شود؟
علت دقیق ترس از پرواز با هواپیما مشخص نیست، اما تعدادی از عوامل مختلف ممکن است در آن نقش داشته باشند. بر اساس یکی از پژوهش‌ها، این ترس از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت و از مجموعه‌ای از عوامل فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی نشئت می‌گیرد که برای هر کسی منحصربه‌فرد است.
۱. مشکلات جسمی
برخی از مشکلات جسمی می‌توانند منجر به ترس فرد از پرواز شوند:
انسداد سینوس یا گوش میانی شاید باعث درد یا سرگیجه در طول پرواز شود.
سرماخوردگی، مشکلات مزمن سینوسی، سرگیجه یا اختلالات گوش می‌تواند باعث ایجاد ترس بسیار شدید از ناراحتی فیزیکی شود.
بیماری قلبی‌عروقی یا سایر شرایطی که خطر لخته‌شدن خون را افزایش می‌دهد هم می‌تواند باعث ایجاد نگرانی درباره ایجاد ترومبوز ورید عمقی در طول پرواز شود.
قبل از پرواز با پزشک خود درباره هرگونه مشکلات فیزیکی صحبت کنید تا راه‌حلی برای به‌حداقل‌رساندن خطر و ناراحتی داشته باشید.
۲. اختلالات روانی
فوبیا و اختلالات اضطرابی دیگر ممکن است فوبیای پرواز را ایجاد کنند. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
کلاستروفوبیا: افراد مبتلا به کلاستروفوبیا اغلب به‌دلیل فضای محدود هواپیما دچار ترس پرواز هم می‌شوند.
ترس از ارتفاع: ترس از ارتفاع (آکروفوبیا) نیز می‌تواند منجر به ترس از پرواز شود.
فوبیای اجتماعی یا ترس از میکروب: کسانی که دچار اختلال اضطراب اجتماعی یا ترس از میکروب هستند اغلب دچار فوبیای پرواز هم می‌شوند، زیرا مجبورند در هواپیما مدت زمان زیادی را با غریبه‌ها بگذرانند.
بر اساس تحقیقات، این محرک‌ها هم ترس فرد از پرواز را تشدید می‌کنند:
آب‌وهوای بد؛
مرحله برخاستن هواپیما؛
تلاطم‌های هوایی حین پرواز.
تأخیر سفر نیز ممکن است این ترس را بدتر کند.
۳. مسائل اجتماعی
تجربه پرواز مشکل‌دار یا سقوط هواپیما: حتی تماشای اخبار حوادث خطوط هوایی برای ایجاد ترس از پرواز کافی است. مثلا بسیاری از مردم پس از حملات ۱۱ سپتامبر دچار آئروفوبیا شدند.
محیط: اگر والدین از پرواز بترسند، ممکن است ترسشان به کودکان هم سرایت کند. این مسئله یکی از علل شایع فوبیای پرواز در کودکان است. البته بسیاری از بزرگ‌سالان هم تحت‌تأثیر این عامل قرار می‌گیرند. مثلا ممکن است فرد این ترس را از خویشاوندان یا دوست دیگری دریافت کند، اما به نظر می‌رسد والدین بیشترین نقش را در ایجاد این فوبیا دارند.
سایر شرایط مرتبط: آئروفوبیا ممکن است ریشه در مشکلی کاملا متفاوت داشته باشد. مثلا وقتی بلافاصله پس از ارتقا به شغلی که مستلزم سفر است ترس از پرواز ایجاد می‌شود، شاید ترس فرد از پرواز ناشی از نگرانی درباره خود شغل یا تأثیر آن بر زندگی روزمره باشد یا کودکانی که باید مرتب برای ملاقات والدین طلاق‌گرفته پرواز کنند گاهی به‌عنوان مکانیزم مقابله با آسیب‌های طلاق به آئروفوبیا مبتلا می‌شوند.
درمان ترس از پرواز
خوشبختانه فوبیای پرواز قابل‌درمان است، حتی اگر علتش مشخص نباشد. برخی از درمان‌های رایج این فوبیا عبارت‌اند از:
۱. روان‌درمانی
رفتاردرمانی شناختی (Cognitive behavioral therapy) یا به‌اختصار CBT معمولا اولین درمان برای انواع فوبیا از جمله ترس از هواپیما است. CBT رویکردی است که بر تغییر افکار منفی منجر به ترس تمرکز دارد. بسیاری از درمان‌های خاص فوبیا مبتنی بر CBT هستند، اما گاهی از گزینه‌های درمانی دیگر نیز استفاده می‌شود. برخی از رویکردها متداول عبارت‌اند از:
قرارگرفتن در موقعیت ترس: کارشناسان توافق دارند که بهترین راه برای غلبه بر این ترس، قرارگرفتن کنترل‌شده در معرض آن است که ممکن است از طریق واقعیت مجازی، شبیه‌سازی پرواز یا حتی پرواز واقعی انجام شود.
حساسیت‌زدایی سیستماتیک: این درمان شامل قرارگرفتن تدریجی و پیش‌رونده در موقعیت ترس است که اغلب برای درمان فوبیایی مانند فوبیای پرواز استفاده می‌شود.
درمان فردی: CBT فردی، هیپنوتیزم درمانی و تکنیک‌های واقعیت مجازی نیز می‌تواند ترس فرد از پرواز با هواپیما را کاهش دهد.
۲. کلاس‌های گروهی
اگر فرد اختلالات جسمی یا روانی دیگری نداشته باشد، یکی از اقدامات برای غلبه بر فوبیای پرواز شرکت در کلاس‌های پرواز است. این کلاس‌ها معمولا دو یا سه روز طول می‌کشند و اغلب آخر هفته‌ها برگزار می‌شوند. گاهی خطوط هوایی این دوره‌ها را برگزار می‌کنند. در طول این کلاس‌ها، ممکن است فرد با چند خلبان دیدار کند، درباره ایمنی خطوط هوایی اطلاعاتی به دست بیاورد و حتی فرصت سوارشدن به هواپیمای واقعی نصیبش شود. گاهی اوقات فقط آشنایی بیشتر با فرایند و محیط به فرد کمک می‌کند هنگام پرواز احساس راحتی بیشتری داشته باشد.
۳. دارودرمانی
گاهی اوقات ممکن است پزشک داروهایی برای کاهش علائم ترس پرواز مانند حالت تهوع یا اضطراب تجویز کند. مثلا شاید پزشک توصیه کند قبل از پرواز دارویی مصرف شود که برای کاهش بیماری حرکت یا پرواززدگی تولید شده است. همچنین ممکن است داروی ضداضطراب مانند زاناکس (آلپرازولام) یا والیوم (دیازپام) تجویز کند.
داروها می‌توانند مفید باشند، اما معمولا راه‌حلی کوتاه‌مدت برای فوبیای پرواز هستند. دارو ممکن است با روان‌درمانی همراه شود تا تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
کنارآمدن با ترس از پرواز
علاوه بر درمان فوبیا، اقداماتی هم هستند که خود فرد می‌تواند برای مقابله با این ترس انجام بدهد.
یادگرفتن درباره فرایند پرواز: یادگیری درباره نحوه کار هواپیماها، چرایی تلاطم و معنی صداها و ضربه‌های مختلف می‌تواند ترس را کاهش بدهد.
شناسایی افکار غیرمنطقی: تفکر منفی درباره حوادث احتمالی می‌تواند به ترس از پرواز دامن بزند. یاد بگیرید چگونه این افکار را تشخیص بدهید، سپس تمرین کنید که افکار منفی را از خود دور کنید یا آنها را با افکار واقعی‌تر و مفیدتر جایگزین کنید.
شناسایی محرک‌ها: وقتی به پرواز فکر می‌کنید یا در طول پرواز دچار اضطراب می‌شوید، به افکار یا موقعیت‌هایی توجه کنید که قبل از ترس تجربه کرده‌اید. اگر متوجه بشوید کدام جنبه‌های خاص پرواز شما را مضطرب می‌کنند، بهتر می‌توانید برای نحوه برخورد با آن موقعیت‌ها برنامه‌ریزی کنید.
تمرین تکنیک‌های ریلکسیشن: داشتن «جعبه‌ابزار آرامش» یا مجموعه‌ای از استراتژی‌های ریلکسیشن می‌تواند مفید باشد. می‌توانید هنگام شروع احساس ترس، از این تکنیک‌ها استفاده کنید، تکنیک‌هایی مثل تنفس عمیق، تجسم و آرام‌سازی عضلانی. با گذشت زمان، این تکنیک‌ها به کاهش ترس از هواپیما کمک می‌کنند.
سخن آخر
اگر دچار فوبیای پرواز هستید، باید در اولین فرصت با متخصص مشورت کنید. متخصص فوبیا را تشخیص می‌دهد و می‌تواند برنامه درمانی مناسبی را توصیه کند. فوبیای پرواز یکی از علل اصلی ایجاد اضطراب پیش از سفر است. فوبیای پرواز می‌تواند اثرات زیادی روی کیفیت زندگی داشته باشد و حتی زندگی روزمره را مختل کند. با درمان صحیح می‌توان این شرایط را مدیریت کرد یا علائمش را کاهش داد.
منبع: ایرنا
