بیست‌ودومین دوره از بزرگترین رویداد جهانی فوتبال از دیروز یکشنبه ۲۹ آبان به میزبانی قطر آغاز شد. تجربه نخستِ یک کشور خاورمیانه‌ای در برگزاری چنین تورنمت جهانی بزرگی، مسائل تازه‌ای را وارد مباحث مرتبط با میزبانی این بازی‌ها کرد؛ مسائلی از حقوق بشر تا قانون قطر برای پوشش اخبار و فعالیت‌های رسانه‌ای، منع مصرف مشروبات الکلی و … .
در این میان، رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان موضوع‌های گسترده‌تری را دستاویز حمله به جام جهانی بیست‌ودوم قرار دادند؛ از تشکیک در اراده قطر در تامین «امنیت خبرنگاران» این رسانه‌ها و آزادی جریان اطلاعات تا مسائل داخلی ایران و … که در ادامه به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته است.
بازیکنان تیم ملی در نشست‌های خبری از وظیفه خود برای انجام بازی جوانمردانه در میدان و شاد کردن مردم ایران سخن گفته و نسبت به امکان سوء‌استفاده رسانه‌ای از اظهاراتشان هشدار داده‌اند
گزارش پیش‌رو با تمرکز بر محتوای تولیدی رسانه‌هایی چون «ایران اینترنشنال»، «بی‌بی‌سی فارسی»، «العربیه فارسی»، «رادیو بین‌المللی فرانسه»، «دویچه‌وله فارسی»، «ایندیپندنت فارسی» و «یورونیوز» در مورد جام جهانی قطر تهیه شده و مهمترین محورهای انتقادی و تخریبی این رسانه‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران، تیم ملی فوتبال و جام جهانی ۲۰۲۲ را مورد بررسی قرار داده است.
حمله بی‌سابقه و همه‌جانبه به تیم ملی ایران
انتقاد و حمله به تیم ملی ایران را شاید بتوان پررنگ‌ترین محور رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان در خصوص جام جهانی دانست. تلاش برای ایجاد شکاف میان مردم ایران و اعضای تیم ملی فوتبال ایران و تولید دوگانه «مردم و حاکمیت» در این رسانه‌ها برجسته است.
دیدار اعضای تیم ملی با رئیس‌جمهوری پیش از اعزام به قطر و گفت‌وگوی رسانه‌ای بازیکنان در کنفرانس خبری در قطر مهمترین محورهای این تخریب‌ها بود.
ایندیپندنت فارسی در کانال تلگرامی خود رفتار بازیکنان تیم ملی را «بی‌تفاوتی» نسبت به اتفاق‌های ایران خواند و آن را موجب «خشم عمومی مردم» دانست. دیدار با سیدابراهیم رئیسی هم در این رسانه با عبارت «نمایش رقت‌انگیز کرنش ملی‌پوشان» توصیف شد تا این رسانه از همه ظرفیت واژه‌سازی خود برای تخریب بازیکنان و جدا کردن مردم از آنان استفاده کند.
ایران اینترنشنال آنچه را «جواب‌های کلی و کلیشه‌ای» در کنفرانس مطبوعاتی دوحه خواند مبنای انتقاد خود قرار داد. دویچه‌وله فارسی مدعی «شکاف میان هواداران با تیم فوتبال ایران در آستانه جام جهانی» شد و آنچه را «عدم واکنش صریح و قاطع بازیکنان در قبال سرکوب معترضان در ایران» خواند موجب ایجاد «حاشیه‌های پیچیده و چالش سنگین» برای تیم ملی دانست تا روحیه بازیکنان ایرانی را تضعیف کرده و بیش از پیش ضدیت خود را با علایق و منافع ایرانیان به تصویر بکشد.
در حالی این رسانه‌ها مدعی بی‌تفاوتی بازیکنان به مسائل ایران شدند که بازیکنان در نشست خبری به صراحت و با هوشمندی به پرسش‌های سیاسی خبرنگاران در مورد ایران پاسخ دادند. بیشتر بازیکنان از وظیفه خود برای انجام بازی جوانمردانه در میدان و شاد کردن مردم ایران سخن گفتند و نسبت به امکان سوء‌استفاده همین رسانه‌ها از اظهاراتشان در مورد ایران هشدار دادند.
ایندیپندنت فارسی حتی تلاش کرد به سرمربی تیم ملی هم بتازد. این رسانه با این استدلال که «مربیان، مسئولیت‌های اجتماعی هم دارند و نمی‌توانند به هر چیزی غیر از فوتبال بی‌توجه باشند»، مدعی شد اگر کی‌روش با مردم ایران همدلی نشان ندهد، محبوبیت ورزشی خود را از دست می‌دهد و این مساله چهره بین‌المللی او را مخدوش می‌کند.
رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی به‌ویژه لندن‌نشین‌ها دست به دست هم داده‌اند تا با حمله به بازیکنان و سرمربی تیم ملی، ویرانی روحیه کادر فنی و بازیکنان تیم ملی ایران را برای حریفان و در واقع کارفرمایان خود تضمین کننداین رسانه آنچه را «گزینش سیاسی تیم ملی فوتبال و همراهی نکردن اعضای تیم ملی با خیزش سراسری» خواند، موجب «انصراف» بسیاری از علاقه‌مندان فوتبال از هواداری این تیم دانست.
دویچه‌وله «موضع‌گیری فوتبالیست‌ها در برابر جنبش مردمی و تمکین در برابر حکومت» را «بزدلانه و فرصت‌طلبانه» توصیف کرد و با استفاده از واژه‌هایی با بار معنایی منفی، تلاش کرد بر ذهن مخاطبان در فاصله‌گرفتن از تیم ملی تاثیر بگذارد.
تلاش برای تخریب روحیه بازیکنان ایرانی در پس گزارش‌های این رسانه‌ها دیده می‌شود. این رسانه‌ها دست به دست هم داده‌اند تا با حمله به بازیکنان و سرمربی تیم ملی، ویرانی روحیه کادر فنی و بازیکنان تیم ملی ایران را برای حریفان و در واقع کارفرمایان خود تضمین کنند.
العربیه فارسی به نقل از روزنامه «گاردین» در مقاله‌ای به بررسی این موضوع پرداخت که چگونه «احساسات منفی» علیه جمهوری اسلامی در عرصه داخلی و صحنه بین‌المللی می‌تواند بر عملکرد تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی قطر تاثیر بگذارد.
«رادیو بین‌المللی فرانسه» نیز مدعی شد فوتبالیست‌های ایرانی به‌شدّت «تحت فشار روانی» هستند و مردم ایران نیز به‌دلیل «شرایط بحرانی» کشور شور و شوق مسابقات سال‌های گذشته را ندارند.
تقلا برای بایکوت جام جهانی
تلاش برای ترغیب مردم به بایکوت جام جهانی و القای دودستگی میان بازیکنان تیم ملی از دیگر دستور کارهای این رسانه‌ها بود. برجسته‌سازی ادعاهای مرتبط با تحریم صداوسیما از سوی کارشناسان ورزشی در رسانه‌هایی چون ایران‌اینترنشنال، بی‌بی‌سی و العربیه بسیار برجسته بود.
اینترنشنال در این خصوص مدعی شد: موج همراهی با مردم و سکوت درباره جام جهانی قطر ۲۰۲۲ در بین ورزشکاران و کارشناسان در همراهی با «خیزش انقلابی» ایرانیان ادامه دارد. بسیاری از ورزشکاران، دعوت فیفا برای حضور در افتتاحیه جام جهانی را به نشانه همراهی با «خیزش انقلابی ایرانیان» رد کرده‌اند.
بازنشر گسترده ویدئوهایی در مورد آتش‌زدن بنرهای جام جهانی هم در دستور کار این رسانه‌ها به ویژه «ایران وایر» و العربیه است.
دویچه‌وله «موضع پرسش‌برانگیز برخی از بازیکنان و عدم واکنش صریح و قاطع آنها در قبال سرکوب مردم معترض» را موجب ایجاد «حاشیه‌های پیچیده و چالش سنگین» برای تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی دانست و مدعی شد: برخلاف دوره‌های پیشین جام جهانی، این بار بیشتر هواداران ایرانی تیم فوتبال ایران را به عنوان نمایندگان و سفیر خود در عرصه بین‌المللی نمی‌دانند.
تلاش برای ترغیب مردم به بایکوت جام جهانی و القای دودستگی میان بازیکنان تیم ملی از محورهای مهم عملیات روانی رسانه‌های خارجی بوده استادعای عدم استقبال ایرانیان از حضور در جام جهانی هم در این رسانه‌ها با هدف بیگانه‌سازی مردم با یکی از انسجام‌بخش‌ترین رخدادهای ورزشی در دستور کار این رسانه‌هاست.
ایندیپندنت فارسی بدون هیچ سند معتبر و آماری مشخص مدعی شد بسیاری از خریداران بلیت بازی‌ها از سفر به قطر منصرف شده و برای خرید بلیت هواپیما اقدام نکرده‌اند. به ادعای این رسانه، این افراد پیش از شروع «خیزش سراسری» برای خرید بلیت اقدام کرده بودند و با اتفاق‌هایی که در دو ماه اخیر افتاده، دیگر شوقی برای رفتن به جام جهانی ندارند.
ترغیب به بیان اعتراض‌ها در جریان جام جهانی هم در این رسانه‌ها هدفگذاری شده است. «رادیو بین‌المللی فرانسه» با تبلیغ آنچه «کارزار دقیقه ۲۲» خوانده، تماشاگران بازی‌های جام جهانی را به اعتراض در دقیقه ۲۲ هر بازی ترغیب کرد. ایران‌اینترنشنال نیز توئیت بازمانده پهلوی مبنی بر درخواست از خبرنگاران برای نادیده نگرفتن «جنبش آزادی‌خواهی» ایرانیان را برجسته کرد.
این رسانه‌ها در بازتاب اظهارات «گرت ساوتگیت» سرمربی تیم ملی فوتبال انگلستان مبنی بر اینکه «بازیکنان انگلیس تصمیم دارند پیش از بازی مقابل ایران زانو بزنند» هم بسیار فعال بودند. این زانو زدن در ۳۵ بازی گذشته این تیم انجام شده و به قتل «جرج فلوید» به دست پلیس آمریکا برمی‌گردد؛ اقدامی که بنابر اعلام سرمربی انگلیس قرار است در همه دیدارها به انجام برسد.
ایران‌اینترنشنال در آستانه دیدار نخست تیم ملی فوتبال ایران که مقابل انگلیسی‌هاست، مصاحبه‌ای از ساوتگیت منتشر کرد که در آن درباره آزادی و ورود زنان به ورزشگاه‌ها می‌گوید: من خودم دختر دارم و انتظار دارم برای زنان برابری وجود داشته باشد.
همچنین بازتاب گسترده همه حرکت‌های اعتراضی در حاشیه مسابقات در دستور کار این رسانه‌هاست، چنانکه دیروز خبر تجمع شماری از زنان در بریتانیا با لباس ورزشی برای اعلام مخالفت با عملکرد بازیکنان فوتبال ایران و فیفا در بسیاری از این رسانه‌ها از جمله بی‌بی‌سی و دویچه‌وله بازتاب یافت.
پویش تهدید و فشار علیه خبرنگاران؟
طرح ادعای فشار ایران بر قطر برای تحدید فعالیت رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان، از دیگر سرخط‌های خبری در این رسانه‌ها بود.
بازتاب گسترده همه حرکت‌های اعتراضی در حاشیه مسابقات به شکل ویژه در دستور کار این رسانه‌ها قرار دارد که بخش عمده آن مربوط به نارضایتی برخی تماشاچیان از نبود امکان بردن مشروبات الکلی به ورزشگاه‌ها بوده استایران‌اینترنشنال در برجسته‌سازی این خط خبری از همه پرکارتر بود. این رسانه که خبرنگارانش نتوانستند از قطر ویزا دریافت کنند، جمهوری اسلامی را به فشار به قطر برای جلوگیری از فعالیت آزاد رسانه‌ای متهم و از آنچه «حمایت دوحه از سانسور رسانه‌ای ایران» خواند انتقاد کرد. این رسانه آنچه را فشار ایران بر قطر برای جلوگیری از ابراز اعتراض ایرانیان با استفاده از فضای مسابقات جام جهانی دانست، اقدامی «سیاسی» قلمداد کرد و خواستار جلوگیری فیفا از این فشارها شد.
در حالی اقدام قطر در جلوگیری از «اقدام سیاسی» رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان، «سیاسی» تلقی می‌شود که پرهیز از رفتار سیاسی در جریان رویدادهای ورزشی بین‌المللی امری پذیرفته شده و معمول در میدان‌های مسابقات است. البته روس‌ها با به واسطه اعمال فشار غربی‌ها برای نادیده‌انگاری همین مبنا و اصل پذیرفته‌شده، از حضور در رقابت‌های انتخابی جام جهانی کنار گذاشته شدند.
ایران‌اینترنشنال با استناد به اظهارات یک خبرنگار آمریکایی که پلیس مانع از عکاسی او از یک فضای اداری در قطر شده بود و غیرعادی و نامسبوق جلوه‌دادن آن نوشت: حالا فضای امنیتی و جلوگیری از کار رسانه‌ای خبرنگاران را هم باید به پکیج میزبانی قطر اضافه کرد. پیشتر دولت قطر با جلوگیری از ورود خبرنگاران ایران‌اینترنشنال، این فضای امنیتی در پوشش رسانه‌ای را آغاز کرده بود و حالا با اخلال در کار خبرنگاران حاضر در دوحه ادامه می‌دهد.
«بی‌بی‌سی فارسی» نیز در این زمینه به هم‌افزایی با ایران اینترنشنال پرداخت و مدعی شد به‌دلیل «نگرانی‌های امنیتی» اعزام کارکنان ایرانی و ایرانی‌تبار این سازمان به قطر را لغو کرده است.
ایندیپندنت فارسی نیز مدعی شد روزنامه کیهان تهدید به ربودن خبرنگاران شبکه‌های ایرانی واقع در لندن در جریان مسابقات جام جهانی قطر را مطرح کرده و ادعایش را به اظهارات مدیرکل سرویس امنیتی داخلی بریتانیا موسوم به «ام‌آی فایو(MI5)» در خصوص آنچه «تلاش جمهوری اسلامی برای ربودن و یا قتل اتباع انگلیسی در خاک این کشور» خواند، مستند کرد.
پروژه اهمیت‌زدایی از جام جهانی قطر برای حفظ خط آشوب
رسانه‌هایی که دست‌کم ۲ ماهی می‌شود با هدف تداوم ناآرامی‌ها، همه ظرفیت خود را روی خط آشوب در ایران متمرکز کرده‌اند، از تغییر دستور کار خود طفره می‌روند و با بهره‌گیری از عناصر تکنیک برجسته‌سازی تلاش می‌کنند جام جهانی را از اولویت نخست ذهنی مخاطبان خارج کنند.
پرداخت پرتکرار به مساله ناآرامی‌ها در ایران و توجه به حاشیه‌های مرتبط با اعتراض‌ها در جام جهانی در این راستا صورت می‌گیرد. به عبارتی نگرانی عمده رسانه‌های فارسی‌زبان بیگانه این است که توجه و تمرکز بیشتر ایرانیان روی مسابقات جام جهانی، نگاه آنان را از روی خط آشوب بردارد.
نگرانی عمده رسانه‌های فارسی‌زبان بیگانه این است که توجه و تمرکز بیشتر ایرانیان روی مسابقات جام جهانی، نگاه آنان را از روی خط آشوب برداردایران‌اینترنشنال در گفت‌وگو با مربی پیشین تیم ملی کشتی فرنگی ایران از قول او، فوتبال و جام جهانی را «بی‌اهمیت‌ترین» موضوع روز دانست و نوشت: اکنون قهرمانان واقعی مردم، کسانی هستند که در کف خیابان برای آزادی می‌جنگند.
ایندیپندنت فارسی هم در گزارشی آورد: آنچه در خیابان‌های ایران می‌گذرد و رویا و امیدی که مردم دارند، بسیار بزرگ‌تر از پیروزی و شکست تیم فوتبال کشورشان در جام جهانی است.
این رسانه‌ها تلاش می‌کنند ادعای خود مبنی بر اینکه «این دوره از مسابقات جام جهانی در کشور قطر، یکی از سیاسی‌ترین بازی‌های تاریخ جام جهانی» است در گفت‌وگو با به اصطلاح کارشناسان همفکر خود به مخاطبان القا کنند.
تلاش برای پررنگ نشان دادن وجه «سیاسی» بازی‌های گروه بی (شامل ایران، انگلیس، ولز و آمریکا) هم مورد توجه این رسانه‌هاست. این رسانه‌ها برای القای ایده مورد نظر خود ملغمه‌ای از مسائل سیاست داخلی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را با موضوع بازی‌های جام جهانی ترکیب می‌کنند.
به عنوان نمونه بی‌بی‌سی نوشت: حضور ایران در برابر کشورهای انگلیسی زبان به ویژه آمریکا و انگلیس، این گروه را تبدیل به سیاسی‌ترین گروه مسابقات جام جهانی امسال کرده؛ ایران که شاهد گسترش اعتراض‌های سراسری است، پس از ۲۴ سال بار دیگر با آمریکا دیدار خواهد کرد.
بمباران رسانه‌ای روی میزبان جام جهانی
رسانه‌های یاد شده به بهانه‌هایی همچون ممنوعیت مصرف مشروبات الکلی در ورزشگاه‌ها، ادعای نقض حقوق هزاران کارگر مهاجر برای آماده‌سازی زیرساخت‌های جام جهانی، عدم رعایت حقوق زنان، نقض حقوق اقلیت‌های جنسی و … برگزاری این دوره از بازی‌ها در قطر را مورد انتقاد قرار می‌دهند.
اظهارات رئیس فیفا درباره انتقادها از فدراسیون جهانی فوتبال و میزبانی قطری‌ها را می‌توان پاسخی برای پرسش‌های رسانه‌های بیگانه دانست: منتقدان خود باید از وضعیت کارگران، مهاجران و هزاران سال نقض حقوق بشر عذرخواهی کنندایران‌اینترنشنال در گزارشی مدعی شد: «تحریم جام جهانی ۲۰۲۲، به دلیل نگرانی‌ها از عدم رعایت حقوق بشر در قطر»، این روزها یکی از پویش‌های فعال است و بسیاری از هواداران فوتبال در دنیا، به دلیل نقض حقوق بشر در این کشور، میزبان این دوره از رقابت‌ها را بایکوت کرده‌اند.
در گزارشی دیگر آمده است: آخرین نشست خبری رئیس فیفا به جواب دادن پرسش‌های خبرنگاران درباره نقض حقوق بشر در قطر گذشت؛ موضوعی که همه زرق و برق و هیجان تماشای جام‌جهانی را زیر سوال برد و حتی به شکل‌گیری پویش‌هایی در تحریم این تورنمنت منجر شده است.
این رسانه در حالی مدعی شد مقام‌های ارشد اروپا به دلیل مسائل «سیاسی» و مسائل مرتبط با «حقوق بشر» از جمله مساله «کارگران خارجی» از سفر به قطر خودداری کردند که به عنوان نمونه به گفته سخنگوی «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، این عدم حضور به دلیل نبود وقت و فشردگی برنامه‌های اوست.
ادعای این رسانه‌ها در مورد «کشته‌شدن هزاران کارگر در جریان آماده‌سازی دوحه برای گران‌ترین میزبانی جام جهانی» در حالی است که رئیس فیفا در کنفرانس خبری خود به این شبهه پاسخ داد و با متهم‌سازی کشورهای منتقد به ریاکاری گفت: خود این کشورها باید از وضعیت کارگران، مهاجران و هزاران سال نقض حقوق بشر عذرخواهی کنند.
مساله ممنوعیت مصرف مشروبات الکی در ورزشگاه‌ها هم بهانه دیگری بود که این رسانه‌ها به جام جهانی قطر بتازند.
به نوشته ایران‌اینترنشنال، ممنوعیت بوسیدن، عدم بی‌احترامی به امکان مقدس برای مسلمان و به رسمیت نشناختن حقوق همجنسگرایان، نکات تکراری از پیش بود اما یک ممنوعیت جدید در این دستورالعمل (خودداری از بردن مشروبات الکی به استادیوم‌ها)، موج اعتراض‌ها به میزبانی اسلامی این کشور خاورمیانه را افزایش داده است.
